Antik Atina'nın Siyasi Gelişmeleri

• Mehmet YUMRUTAŞ
• 1

Antik Yunan kent devletlerinin geleneksel düşüncesi polisleri, bir liderin kurmuş olduğu inanışı hakimdir bu inanış hemen hemen bütün antik Yunan kent devletlerinde hakimdi.

Sparta’da bu kişi Lykurgus Atina’da ise Theseus’tur Atinalıların en büyük rakibi olarak bildiğimiz Sparta’lılardan en büyük farkı Atina şehir devleti deniz kıyısında bir devletti. Sparta ise tam tersi sınırları kara ve dağlar ile çevrili bir şehir devletiydi.

Atinalıların bu coğrafi konumu diğer şehir devletlerinden ayıran özelliğinden biriydi Antik Yunan devletleri özelikle Atina kültürel etkileşim konusunda başarılı olmuştur her zaman. Bu durum geçmişten aktarılmıştır Miken birçok kültür etkisini Antik Mısırdan almıştır ticaret sayesinde, Atina bu durumu devam ettirdi kendi şehir devleti içinde.

Atina kent devletini mitoloji karakter Theseus yarı insan yarı boğa yamyam Minataur’u yenmek için Girit adasına yelken açan gezgin bir maceracı olarak bilinir.

Theseus efsanesi aslında karanlık çağdan sonra tarımın değere binmesiyle orantılıdır Theseus ve Demeter tarımı Atina başta olmak üzere birçok polise öğretmiştir Karanlık çağdan sonra Antik Yunan kent devletlerinde tarım önemli bir yer kaplamaya başlamıştır.

 Özelikle Atina şehrinin koruyucusu olarak bilinen zekâ, sanat tanrısı olan Athena’nın simgesi zeytin dalıdır.

 

 Atina Siyasi Gelişimi   

Atina kent devleti bütün dünyayı etkisi altında bırakan karanlık çağ dönemini diğer Yunan kent devletlerinden ve dünyanın çeşitli devletlerinden farklı olarak daha az hasarla atlatmıştır.

Atina karanlık çağdan sonra tarım ekonomisi hâkim olmaya başladı, Bununla beraber artan bir nüfus ortaya çıktı Atina ‘da bu nüfus oranı M.Ö 800-700 yıllarında aşırı derecede bir artış göstermiştir.

Bu artan nüfusu arkeolojik bulgular kanıtlar nüfus ve tarım ekonomisi siyasette doğrudan etki etmiştir, küçük çiftçi sınıfı siyasette söz sahibi olmak istiyordu.

Atina’da o dönemlerde yurttaş olmanın yegâne göstergesi hoplit sahibi olmaktı hoplit zırhlı sahibi olmak o donemde hem zenginlik niteliği taşıyordu hem askerlik niteliği taşıyordu.

Hoplit sahibi olan çiftçiler kendilerini yurttaş olarak tanımlıyordu ve yasallar hakkında sahibi olmak istiyorlardı.

Atina’da bu dönemde popüler olan yönetim biçimi oligarşi olarak bilinir oligarşi seçkinlerin yönetimde söz sahibi olduğu bir yönetim biçimidir. Atinalı köylüler yurttaşlık ve temsil talebeni bu seçkin sınıftan istemişlerdi.

Oligarşi bu isteklere olumlu yanıt verdi veya zorunda kaldı bunun asıl sebebi hoplit sahibi olan sıradan halk bir nevi asker olmasıdır bu isteği yanıt veren seçkinler fakir halkı daha çok siyasetin içine sokarak bir nevi demokrasi adına ilk adımı attılar.

Atinalı köylüler karanlık çağdaki sonraki devirden beri güçlü bir konumu vardı diğer yunan site devletlerine baktığımız zaman öyle ki M.Ö 632 yıllında kylon darbe girişiminde, bulundu tarlalardan gelen köylüler bu darbe girişimini engelledi.

Bu durum Atina köylülerin kamusal alanda ne kadar güçlü olduğunu gösterir, Kylon bir tiranlık kurmayı hedefliyordu.

7. yüzyıl geldiğimiz zaman Atina’da özgür doğan erkekler açık toplantılarda Arkhonlar meclisine katılıp 9. Yargıcı seçme hakları vardı Arkhonlar seçkin sınıf meclisi olup sınırlı sayıda halkın katılma şansları vardı.

Kylon ‘un tiranlık girişiminden sonra yurttaş halk oligarşiye baskı yaptı ve istikrar eşitlik için bir yasa istediler. Bu yasayı Drako adında bir Atinalı hazırlamıştır.

Yasanın adı Drakon yasaları diye tarihe geçti.

Atinalı yurttaşlar istikrar ve kendilerine daha rahat bir durum beklerken bekledikleri gibi olmadı.

7 yüzyılda Atina’da ekonomik bunalım vardı küçük çiftçiler iş yapamaz duruma geldi kendi özel topraklarında bu durumda büyük toprak sahipleri için çalışmaya başladılar. 7. Yüzyıl sonlarına doğru Atinalı çiftçiler ilk kez köle konumuna düştüler yurttaşlıktan çıkıp, Büyük toprak sahiplerin kölesi oldular.

Drakon yasaları Atinalı yurttaşların beklentisini karşılamadı ve 25 yılın sonunda Salon reformları meydana geldi.

 

Salon Reformları

Drako’nun hazırladığı Kanunname 25 yıl sonunda iç savaş tehditti yarattı. Atinalılar M. Ö 594 yılında Solon’dan yeni bir yasa istediler. Solon zenginlerin ve yoksulların isteklerine göre bir yasa tasarladı.

Zenginler mali üstünlük istiyordu fakir çiftçiler ise toprakları tekel olan büyük toprak sahiplerinden alınıp, kendilerine pay edilmesini istiyordu.

Solon bu istekleri karşıladı küçük çiftçilere topraklarını geri verdi, Solon Drako ile ortaya çıkan yoksul Atinalıların köle olmasını yasakladı. Solon toprak büyüklüğüne göre sınıfları 4’de böldü, getirdiği başka bir yenilik ise Drako yasalarından önce var olan bir sistemi yeniden getirdi emekçi sınıfın mecliste yeniden temsilini sağladı.

Solon meclis sistemini yeniden düzenledi 400 erkekten oluşan bir konsey kurdu. Bu konseye sadece seçkinler egemen değildi, Solon meclisin düzenli toplanması içinde bir takvim uygulaması başlattı.

Solon’un yaptığı reformlar sayesinde emekçi sınıf daha çok siyasette temsil edilmeye başlandı.

Solon en alt sınıfın makam sahibi olmasını yasaklamıştır, ama kurduğu meclis ve sınıf sistemi emekçilere haklar tanıyordu. Bu iki değişiklik Atina demokrasinin ilk taşlarından.

Kurduğu sınıf sisteminde serbestlik vardı sınıflar arası geçiş mümkündü bu geçişi de şu şekilde kolaylaştırdı gelir vergisini kaldırdı ve bu şekilde girişimci yurttaşlar sınıflar arasında geçiş yapma şansları doğdu.

Adalet sisteminde birtakım düzenlemeler yaptı tanık yargıçların kendine haksızlık ettiğini düşünürse, konseye başvuruyordu. Halkın her sınıfı bu yolla adalet karşısında eşit oluyordu adaletin tekelini elitlerden almış bulundu.

 Arkhonları denetim altında tutmak için emekli olan arkhon meclis üyelerine yargıçlık hakkı tanıdı, Bunlar arkhonları denetliyordu.

Boule konseyi kurulduktan sonra seçkin meclis olan Areopagos meclisi eski gücünde değildi.

Solon reformları Atina kültürüne uygun reformlardı Drakon yasaları sert katı çizgilerle belirlenmiş yasalardı, Kylon darbe girişiminden sonra 7. Yüzyılda Atina’da ekonomik kriz boy gösterdi. Halk Drako’dan bu sorunu çözmesini beklerken çıkardığı katı yasalar ve küçük çiftçiyi sınırlayan kânunlar küçük çiftçinin durumunu daha zorlaştırdı.

Özgür Atinalılar köle dahi oldu Solon ise Drakon’dan farklı olarak küçük çiftçinin hakkını gözetti ve elit sınıfı bir nevi sınırladı. Cifçinin topraklarındaki ipoteği kaldırdı, Topraktaki tekelleştirmeyi yok etti, Yönetimde yaptığı düzenlemelerle, Emekçi halkı siyasetin içine daha çok soktu.

Drakon yasalarından önce hoplit sahibi olanlar mecliste yer alıyordu Solon bu sistemi geliştirdi, 400 kişilik konsey kurdu, Arkhonları dahi denetlenir duruma geldi.

Solon yaptığı bu tip yenilikler ile oligarşinin bir nevi belini kırdı ve demokrasinin temelleri atılmış oldu Antik Atina şehir devletinde.

                                                                     

Tiranlıktan Demokratik Yeniden Örgütlenmeye

Solon ‘un yaptığı reformlar bir dönem işe yarasa dahi, 6 yüzyılda çatışmalar baş göstermeye başladı, 6. yüzyılın ortalarında kadar devam etti. Çatışma sebebi ise seçkinlerin makam ve statü yarışı, yoksulların hoşnutsuz tavrı bu dönemde.

Atina şehir devletinde ilk tiranlık oldu Peisistratos yoksul erkeklere iş verdi ihtiyaçları doğrultusunda tarım malzemeleri verdi en yoksul erkeklere ise yol işlerinde çalıştırdı.

Bayındırlık olarak büyük yol aldı Pesistratos kamusal olarak Zeus tapınağını ve kentin içme suyunu onardı. Bu onarım faaliyetinde yoksul erkekleri görevlendirdi.

Peisistratos yoksulların desteğinin önemli olduğunu anlamıştı ve onlara iş vererek çiftçilerin rahat üretim yapmasını sağladı böylece iktidarını ayakta tuttu.

Peisistratos M.Ö 527’de öldü yerine oğlu Hippias geçti akrabalarını ve dostlarını yargıç yapı arkhon meclisine özgürlük tanıdı, Kendi konumunu korumak adına bu tür uygulamalar yaptı. Alkmeonidia ailesi Hippias iktidarından mutlu değildi Alkemenidai ailesi Sparta desteği ile Hippias iktidardan indirdi.

İktidar boşluğunda Kleisthenes iktidara talip oldu karşısındaki rakip ise İsagoros’tu Kleistehenes demokratik reformlar sözü verdi, böylece halktan destek aldı İsagoros Alkemeonidia ailesi gibi Sparta’dan askerî destek istedi. Atina halkı bu sefer bu duruma tepkisiz kalmadı Sparta askerlerini kovdu.

 

Kleisthenes ve Demokrasi

Kleisthenes halktan destek almıştır ve solon reformlarından daha kapsamlı demokratik adımlar atmıştır, Atina demokrasisin kurucusu sayılır.

Kleisthenes ilk iş olarak demesleri (halkları) Atina siyasetinin kurucu birimleri haline getirdi. Demeslerde örgütlenen yurttaş erkekler kendi içinde bulundukları yönetimleri içine doğrudan katıldılar.

Yurttaş ve yasalar kamu siyaseti hakkında 18 yaşından büyük erkekler hem kamu siyaseti için oy kullandı hem de kendi bulundukları demesler için, Kleistehenes üçlü bölgeler kurdu bu üçü bölgeler sisteminin başındaki 30 ara demeslerin başına atandı.

Solon dörde bölmüştü Kleishenes solon sisteminden daha karmaşık bir sistem kurdu. Bu sistemde seçim ön planda sınıflar arası geçiş değil.

Kleistehnes bu sistemi kurma amacı yerel yurttaşlara kamu siyasetinde ve bulundukları bölgelerde daha çok hak tanıması elitler gelip yerel halkı kullanmasın gelecekteki tiranlık gibi rejimlerin önüne geçmek istedi yerel halkı siyasetin içine doğrudan sokarak. Solon ‘un 400ler konseyini 500’e çıkardı bu konseye her deme’den bir yıl süreyle 50 tane temsilci seçildi.

Kleistehenes’in kurduğu bu sistem aşırı karmaşıktı faydası oligarşinin gücünü kırması oldu yurttaş erkekler siyaset alanında daha çok söz sahibi oldu, Kendi eyaletlerinde söz hakları vardı.

Kleistehenes klasik Atina demokrasinin kurucusu sayılır bu yaptığı reformlar sayesinde antik Atina’da tiran olmak epey bir zor oldu.

 

Atina Demokrasisi

Atina Demokrasisi Atina demokrasisi karanlık çağdan sonra güçlenen çiftçi sınıfı etrafında şekillenmiştir oligarşinin bu sınıfa mecbur olduğunu defalarca gördük.

Kylon ‘un darbe girişimini önlemesi Peisistratos’un tiran olmasındaki en büyük güç yurttaşların olması gibi Solon ve Kleistehenes bu sınıfın halklarını gözetti ve ve siyasetin içine soktular özelikle Kleistehenes kamusal alanda sözleri daha çok geçmeye başladı halkın.

Demokrasi sözcüğü Demos’tan türetilmiştir birçok siyasi terim ve sistem Antin Yunan’ın özgürlükçü düşünce ortamında çıkmıştır. Antik Yunan demokrasisi dönemin şartları ve Yunanlıların kendi kültürü etrafında şekillenmiştir.

Fakir yurttaş erkekler solon ve Kleistehenes sayesinde egemenlikte söz sahibi oldular yurttaş erkek dememizin en büyük nedeni kamu işlerinde ve siyasette köle ve kadınların hakları yoktu.

Perikles pers savaşlarından sonra kadınları ’da siyasi hayat sundu. Demoslar Atinanın siyasi hayatında olduğu gibi her alanında önemli yere sahipti. Nicias bu durumu şu sözlerle özetlemiştir: Polis’i oluşturan insanlardır insan olmayan gemiler veya surlar değil.

Atina demokrasisi karanlık çağdan sonra gelişen çiftçi ekonomisi etrafında gelişti yurttaşlara çeşitli siyasetçiler haklar tanıdı veya tanımak zorunda bırakıldı.

Atinalılar bu demokrasiyi yıllar geçtikçe çeşitli hukuk reformları ile düzenledi.